Trước đây, nhiều lý thuyết tin rằng axit lactic là thủ phạm chính trong việc hạn chế hiệu suất tập luyện sức bền. Axit lactic là một chất thải của quá trình chuyển hóa yếm khí và là nguyên nhân gây mỏi cơ khi tập luyện cường độ cao.

Axit lactic cũng sẽ trực tiếp dẫn đến sự nhiễm toan trong quá trình chuyển hóa khi tập thể dục, làm giảm khả năng co bóp cơ và ngừng vận động. Do đó axit lactic được cho là nguyên nhân gây đau nhức cơ bắp bị trì hoãn (DOMS).

Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu đã phản bác lại những qua niệm trong quá khứ này. Bài viết sẽ giải thích những hiểu lầm phổ biến của axit lactic. 
Axit lactic là gì? Được hình thành như thế nào?    
ATP là nguồn năng lượng tức thời cho sự co cơ xương khi tập thể dục. Trong quá trình tập luyện, glycogen và glucose có thể được phân hủy thành pyruvate để tạo ATP. Trong điều kiện có không khí, pyruvate xâm nhập vào ty thể để chuyển hóa hiếu khí nhằm thu được nhiều ATP hơn. Nếu không có oxy, pyruvate sẽ được chuyển hóa thành axit lactic.
Axit Lactic không giống như Lactate. Axit lactic là một axit yếu và sẽ nhanh chóng phân ly thành các ion H+. Phần còn lại kết hợp với các ion natri (Na +) hoặc ion kali (K +) để tạo thành muối latic, gọi là Lactate. Axit lactic không có nhiều trong cơ bắp, và càng xuất hiện với hàm lượng ít hơn trong máu.

"Do đó, axit lactic không tích lũy lâu trong cơ thể."

Một số học giả tin rằng Lactate có thể được coi là một chất đệm có tính axit trong cơ thể, và việc sản xuất Lactate (đặc biệt nếu đi kèm với khả năng loại bỏ Lactate cao) có nhiều khả năng trì hoãn sự xuất hiện của nhiễm toan.

Các nghiên cứu gần đây cũng phát hiện ra rằng nhiễm toan do tập thể dục có ảnh hưởng hạn chế đến sự co bóp của cơ xương. Các nghiên cứu in vitro đã chỉ ra rằng môi trường axit có tác dụng ức chế triệu chứng tăng kali máu trong cơ xương.

Các tác dụng có lợi khác của việc sản xuất axit lactic bao gồm giải phóng nhiều oxy hơn từ huyết sắc tố, kích thích thông khí, tăng lưu lượng máu cơ và tăng cường tim mạch. Rõ ràng, vai trò của lactate trong chuyển hóa nhiễm toan và mệt mỏi do vận động phải được đánh giá lại.

Trước đây, axit lactic được coi là sản phẩm của quá trình tập luyện cường độ kỵ khí, bởi vì khi tập luyện dưới cường độ cao, chúng ta không kịp cung cấp đủ oxy trong chuỗi vận chuyển điện tử, và pyruvate tích lũy sẽ được chuyển hóa thành axit lactic.

Tuy nhiên, oxy chỉ là một trong những yếu tố khiến cho lượng lactate trong cơ và máu tăng lên trong quá trình tập luyện với cường độ cao. 

Trên thực tế, dù có hay không có oxy, axit lactic vẫn có thể được hình thành thông qua quá trình đường phân, và thậm chí được tạo ra khi nghỉ ngơi. Các điều kiện gây ra sự gia tăng mạnh của axit lactic là:

1. Khả năng sử dụng cơ nhanh (Fast twitch fiber), khả năng cung cấp oxy, thiếu oxy cơ bắp, hiệu quả tăng tốc glycolysis và chuyển hóa năng lượng ty thể.

2. Khả năng loại bỏ và sử dụng axit lactic của các tế bào khác trong cơ thể.

Khi nghỉ ngơi, axit lactic trong máu có thể duy trì với nồng độ 1 mM là do việc sản xuất và loại bỏ axit lactic đã đạt đến sự cân bằng.

Mối quan hệ giữa chuyển hóa axit lactic và mệt mỏi khi vận động là gì?
Như trong hình minh họa dưới đây, sự hấp thụ và sử dụng oxy sẽ tăng tuyến tính theo cường độ tập luyện, nhưng nồng độ Lactate lại không tăng theo qui tắc này. Lactate được sản xuất đều đặn và chỉ bắt đầu tăng cho đến khi cường độ tập luyện vượt quá khả năng "chuyển hóa oxy" của cơ thể.
Tại thời điểm này, nguồn năng lượng mà cơ thể sử dụng chủ yếu đến từ quá trình "chuyển hóa kỵ khí" so với "chuyển hóa hiếu khí". Khi tốc độ sản xuất axit lactic vượt quá tốc độ loại bỏ, nồng độ axit lactic trong mô tăng lên kéo theo nồng độ axit lactic trong máu cũng tăng lên và dần dần đạt đến giá trị ngưỡng axit lactic khi quá trình chuyển hóa kỵ khí diễn ra.

Axit lactic thực sự gây ra mệt mỏi không? 
Vì axit Lactic (và theo sau đó là Lactate) sẽ được sản xuất cùng với sự gia tăng mệt mỏi do vận động, nên các học giả trước đây đã lầm tưởng rằng axit Lactic là nguyên nhân gây ra mỏi cơ khi tập thể dục với cường độ cao. Nhưng axit lactic có thực sự gây mệt mỏi không?

Câu trả lời là không! 

Axit lactic chắc chắn không gây mệt mỏi và Lactate có thể được cơ thể tái sử dụng. Tim, não và các sợi cơ chậm có thể dễ dàng loại bỏ axit lactic ra khỏi máu. Vì vậy, nếu Lactate được tạo ra bởi các sợi co nhanh được vận chuyển đến các sợi cơ chậm hoặc một cơ bắp khác khi ty thể không bị quá tải hoàn toàn, các cơ này có thể chuyển lactate trở lại thành pyruvate và gửi nó vào chu trình axit citric cuối cùng đi vào chuỗi vận chuyển điện tử hiếu khí tạo ra năng lượng (ATP). Do đó, Lactate có thể được sử dụng làm nguồn nhiên liệu cho cơ xương trong khi tập thể dục và cũng là nguồn nhiên liệu cho tim, não, thận và gan.

Ngoài ra, axit lactic chưa được oxy hóa theo cách trên sẽ được khuếch tán từ cơ bắp đến mao mạch, và theo máu vận chuyển đến gan để tổng hợp lại thành glucose. Quá trình này được gọi là chu trình Cori. Nồng độ axit lactic tích lũy trong khi tập thể dục sẽ trở về trạng thái cân bằng khoảng 1 đến 2 giờ sau khi ngừng luyện tập.
Việc sản xuất axit lactic thực sự là một quá trình thích nghi sinh tồn, nó quyết định thời gian chúng ta có thể duy trì vận động khi tập luyện cường độ cao. Vậy đâu là nguyên nhân thực sự của sự mệt mỏi trong thể thao? Sau đây là thủ phạm của sự mệt mỏi do tập thể dục với cường độ cao:

1. Các sản phẩm trung gian như muối phốt phát (Pi) được tạo ra trong quá trình chuyển hóa yếm khí

2. Thay đổi tỷ lệ phốt phát năng lượng cao (high energy phosphate)

3. Sản xuất các gốc ôxy hóa tự do (ROS)

Axit Lactic và Lactate có gây đau nhức không? 

Câu trả lời là không! 

Đau nhức cơ bắp bị trì hoãn 1 đến 3 ngày sau khi tập thể dục không liên quan đáng kể đến sự hình thành axit lactic. Đau nhức cơ bắp bị trì hoãn thường xảy ra khi tăng đột ngột số lượng và cường độ tập luyện hoặc tăng các bài tập eccentric contraction. Các điều kiện sau đây là những lý do chính cho việc đau nhức cơ bắp trì hoãn.

1. Các sợi cơ bị đứt gãy nhỏ

2. Tổn thương cơ siêu nhỏ (ultrastructural muscle damage)

3. Thụ thể đau trở nên nhạy cảm (sensitised nocireceptors).

Nồng độ axit lactic trong máu đến từ sự cân bằng giữa lượng sản xuất và lượng được loại bỏ. Tập luyện có thể khiến cơ thể có khả năng đệm và có ngưỡng dung nạp Lactate nhiều hơn, do đó sẽ có ít lượng axit lactic được tạo ra dưới cùng một tải trọng tập luyện.

Các vận động viên cũng có thể đạt được hiệu quả tăng khả năng loại bỏ axit lactic thông qua hiện tượng một lượng lớn axit lactic được tạo ra khi tập luyện với cường độ cao, do đó ngưỡng axit lactic có thể được nâng lên, thông qua đó cải thiện khả năng chịu đựng yếm khí của cơ thể.

Axit lactic là một người bạn chứ không phải là kẻ thù của các vận động viên. Trong nghiên cứu thể thao, nồng độ lactate trong máu cũng được sử dụng như một chỉ số để đo sức chịu đựng của vận động viên, đánh giá khả năng chuyển hóa yếm khí của vận động viên đồng thời cũng được dùng để theo dõi cường độ tải sinh lý.

[Nguồn bài viết: Running Biji]